MÁI ẤM
Mấy tuần trước
đây, tôi được xem một bài báo Mỹ nói về những người homeless tại một khu phố
Bắc Dallas. Người ta than phiền tại nơi đây nay đang xuất hiện thêm nhiều
người vô gia cư hôi hám, ăn mặc lôi thôi lếch thếch, họ la cà vào các cửa
hiệu hay ngồi tụm năm tụm ba tại các công viên. Các cửa hiệu, nhà buôn than
phiền v́ bọn nàyï làm cho khách hàng e ngại sợ sệt khi vào mua đồ.
Bài báo khiến tôi nhớ lại
trước đây khá lâu, tôi hay suy nghĩ về những người homeless, về những con
chim không tổ, những người đă đánh mất mái ấm gia đ́nh, lang thang theo kiếp
sống đầu đường xó chợ, những kẻ cùng đường đă từ bỏ cuộc sống định cư để
chuyển sang đời du mục…
. . Tôi nhớ hồi đầu năm
1981 tại Sài G̣n, khi được thả về từ trại giam, y như trên cung trăng rơi
xuống, cái ǵ cũng thấy khác lạ. Điều làm tôi ngạc nhiên là Sài G̣n bây giờ
sao quá nhiều người ở lề đường: tha ma nghĩa địa, gầm cầu, vỉa hè, công
viên. . . chỗ nào cũng có. Có điều là, trước năm1975 tôi không hề thấy bóng
một người vô gia cư nào ở Thủ đô hoa lệ này. Có hôm tôi thấy một gia đ́nh ba
bốn người, vợ chồng con cái quây quần bên nồi cơm nóng trên manh chiếu tại
một vỉa hè đường Vơ Tánh, có lần thấy một bà mẹ đang nấu cơm bên chiếc ghế
đá công viên, để đứa con độ một tuổi nằm tênh hênh trên chiếu.
Tôi được biết họ đa số là
những người đi kinh tế mới trốn về, chẳng thà sống ở tha ma, gầm cầu c̣n hơn
tại những nơi sơn lam, chướng khí. Tôi cũng nghe nói trong số ấy nhiều người
trước kia là dân sang, có nhà mặt đường, đi vượt biên bị lấy nhà, nay phải
kéo lê cái thân tàn ma dại trong cảnh màn trời chiếu đất. Hồi mới vào trại
cải tạo được một năm, chúng tôi đọc báo thấy nhân dân nô nức lên xe đ̣ đi
xây dựng vùng kinh tế mới. Nhà nước thi hành chính sách dăn dân, hồi ấy
nhiều người sợ quá bán tống táng đồ đạc, nhà cửa để hưởng ứng chính sách rồi
đi cho nhanh. Họ được đưa lên những vùng đồi núi, đất đai khô cằn như sỏi
đá, cầy cuốc bao năm cũng chỉ được vài bao khoai sắn, họ ăn vào vốn dần dần
cho đến khi kiệt quệ, bèn đánh liều trốn về thành phố. Kẻ chiến bại phải
chấp nhận cái thân phận của ḿnh, họ đă bị đẩy xuống tận cùng đáy xă hội. Tự
cổ chí kim bao giờ cũng thế, kẻ chiến thắng lấy đi tất cả: nhà lầu, biệt
thự, xe ngựa xênh xang.
Tôi nh́n đám vô gia cư này
bằng chút ái ngại nhưng không thấy xúc động xót thương ǵ nhiều cho lắm v́
tôi phải thương cho chính cái thân tôi như trăm ngh́n người khác, cuộc đời
tôi cũng chỉ là một vở kịch bi đát năo nùng.
Anh hùng mạt lộ, giang san tiêu
điều…
Ở tù về, ông th́ chẳng ra
ông, thằng cũng chẳng ra thằng, đi làm không ai mướn, trong đầu lúc nào cũng
vấn vương cái mối lo ghê gớm “không biết nó sẽ bắt lại lúc nào”, và nhất là
h́nh ảnh của những hàng rào kẽm gai đêm đêm lại hiện lên trong trí y như cơn
ác mộng.. . . cái giá mà kẻ bại trận phải trả.
Họ ở lề đường, màn trời
chiếu đất nhưng lại không phải đeo cái mối lo ghê gớm như tôi. Tôi có cảm
tưởng như xă hội lúc bấy giờ hoàn toàn không c̣n có t́nh thương, con người
chỉ thương cho chính cái bản thân của ḿnh. Họ lo sợ, chán chường, đâu đâu
cũng chỉ nghe thấy toàn là những tiếng thở dài. Không ai làm ǵ hơn được.
Khoảng hơn một năm sau, v́
số người vượt biên chết ch́m ngoài biển đầy cả ra, Liên Hiệp Quốc và nhiều
tổ chức nhân đạo khác đă thực hiện được chương tŕnh ra đi trong trật tự.
Tôi vội vă nộp đơn ngay, nhưng diện anh em ưu tiên thấp lắm, nó chỉ cho ḿnh
một chút hy vọng mong manh, nhưng có cũng c̣n hơn không. Tôi theo dơi hồ sơ
hết tháng này sang tháng khác, năm nọ đến năm kia, chừng mấy năm sau tôi làm
đơn khiếu nại được biết hồ sơ đă nằm ở phố Hàng Bài Hà Nội. Thế rồi một buổi
chiều. . . thật y như một phép lạ, khi sắp bước sang thập niên 90, tôi nhận
được giấy của Sở Ngoại Vụ mời đi sơ vấn, phỏng vấn. Khi ấy mới biết là hai
bên đă thỏa thuận thực hiện chương tŕnh ra đi chính thức dành cho người cải
tạo và những người có thân nhân bảo lănh được ưu tiên đi trước. Thế là tôi
được đi ngay trong đợt đầu, toàn bộ danh sách kỳ này vào khoảng trên 3000
người.
Hầu hết những người có tên trong danh sách này có thân
nhân bảo lănh, họ đă nộp đơn xin đoàn tụ trước đây, chỉ có một số rất ít
không có thân nhân tại Mỹ. Khi chuẩn bị ra đi, một ông cải tạo không có thân
nhân đến nhà chơi bảo tôi:
-Tôi chắc là được cấp nhà,
v́ tôi không có thân nhân, tôi biết ở đâu? Anh có thân nhân, anh ở nhà người
thân.
Ông ấy lư luận dài ḍng văn
tự, tôi lấy làm lạ hồi xưa ông ấy đă là sĩ quan cao cấp mà sao có thể dễ tin
như thế.
Những tin đồn về việc cấp
nhà đă loan truyền từ lâu, nhiều người lạc quan tin tưởng nhưng cũng có
nhiều người đả phá kịch liệt những tin vịt cồ. Có người nói:
-Mấy ông này được voi đ̣i
tiên, đă không mất đồng xu nào, được đi cả gia đ́nh, ngồi máy bay đánh vù
một cái ngon lành, người ta đi vượt biên mất bao nhiêu tiền, chết ch́m chết
bắn cả đám mà c̣n chưa tới nơi được. Được đi máy bay sướng như tiên mà c̣n
đ̣i cấp nhà nữa! Ối giời đất ơi!
Khi sang Bangkok Thái Lan,
trong những ngày tạm cư chờ vào Mỹ, sở USCC và sở di trú đă cho các cô nhân
viên người Việt hướng dẫn chúng tôi những điều cần biết khi vào Mỹ, có một
ông cải tạo hỏi về việc cấp nhà, ông nghe nói diện cải tạo được cấp nhà, cô
nhân viên đáp:
-Thưa Bác, chắc là không có
đâu, v́ cái nhà nó to tát lắm. Vợ chồng cháu qua Mỹ đă lâu vẫn chưa mua được
nhà! Chắc không có đâu bác ạ!
Tôi vào Mỹ đúng vào ngày mùng bốn Tết Nguyên Đán, đầu
thập niên 90. Hôm sau tôi hỏi người nhà:
-Nghe mấy ông cải tạo ở
Việt Nam cứ đồn sang đây có một số được cấp nhà….
Tôi chưa nói dứt câu th́
thân nhân tôi gạt đi ngay:
-Ối giời ơi! Mỹ mà c̣n ở lề
đường đầy cả ra, bữa nào đưa ông lên Dallas xem, trắng có, đen có. . .Nhà ở
đâu mà cấp cho các ông?
Rồi người nhà tôi kể dông
dài thêm:
-Vào những ngày lễ lớn, nhà thờ làm đồ ăn cho người
nghèo, dân vô gia cư, ở đây gọi là homeless xếp hàng chờ dài dài, trắng có
đen có nhưng không thấy có người ḿnh.
Tôi lấy làm lạ: một đất nước giàu có sung túc nhất thế
gian, đă tiêu thụ một phần ba nhiên liệu trên thế giới, một nước đă có số xe
hơi bằng số xe của tất cả các nước trên thế giới cộng lại. . .thế mà vẫn c̣n
có người ở đầu đường xó chợ, thế mới biết trên thế gian này, ở bất cứ xă hội
nào đâu đâu cũng có những kẻ cùng đinh khố rách. Tôi bèn viết thư về cho bạn
bè ở Việt Nam để nói cho họ biết rằng Mỹ trắng, Mỹ đen c̣n ở lề đường đầy cả
ra, con ruột người ta mà họ chưa lo được huống hồ chúng ḿnh. Có người viết
thư sang cám ơn đă cho họ biết những điều kỳ thú, họ nói chưa thấy ai nói
đến cái thế giới của những người cùng đinh khố rách ấy.
Hồi ấy, tôi hay ṭ ṃ t́m
hiểu về những người homeless. Tôi lấy làm lạ, ở cái xứ thời tiết khắc nghiệt
như thế này mà sao họ có thể sống ngoài đường. T́nh cờ, tôi đọc được một bài
trong tờ tập san Mỹ cho biết, họ ước lượng có vào khoảng từ 1 cho tới 3
triệu người vô gia cư, đa số tập trung tại những thành phố lớn, riêng tại
Nữu Ước có tới gần một trăm ngàn ăn mày homeless. Phần nhiều họ bị mất việc,
hết tiền, khánh tận, cũng có nhiều người lười biếng không chịu đi làm.
Họ có phỏng vấn một ông
homeless, ông ta nói mới đầu ông chỉ tưởng ở lề đường vài tháng thế mà thời
gian cứ vô t́nh lững lờ trôi đến nay đă được ba năm. Cũng có giả thuyết nói
họ là những người có tiền án h́nh sự trộm cướp, nay đi làm không ai mướn, ở
đây người ta kỵ nhất tội phạm, một xă hội trông rất là đầy t́nh người nhưng
kỷ luật lại cứng rắn như sắt thép. Tôi nghĩ nếu như vậy lại càng đẩy người
ta vào chỗ cùng đường, kẻ đă cùng đường lại dễ sa chân phạm tội. Họ được nhà
thờ, hội từ thiện cho quần áo, thỉnh thoảng cho ăn, vào những đêm đông giá
lạnh họ được vào nhà trú shelter của ṭa tỉnh, bần hàn nhưng được cái tự do,
mặc kệ cho cuộc đời trôi theo ḍng nước. Họ cũng có thể là những người mang
tâm hồn thi sĩ, triết gia, nh́n cuộc đời phù du mong manh như cơn gió
thoảng: Cuộc đời là cái quán trọ, người chỉ là khách qua đường, nhân sinh
thiên địa gian nhất nghịch lữ…
Khoảng gần một năm sau, lần
đầu tiên tôi thấy một người homeless tại một ngă tư có nhiều xe qua lại, đó
là một cô Mỹ trắng, trông có vẻ cũng đàng hoàng, ăn mặc tươm tất, tay cầm
cái bảng “hungry, need help”, tôi đói, giúp tôi với. Rồi một thời gian sau,
tôi gặp một đôi vợ chồng Mỹ trắng tại cửa thư viện, trông họ cũng đàng
hoàng, người vợ chạy lại xin tôi bảo: “I’m so hungry! Tôi đói quá!”
Người Mỹ ít khi cho tiền
người nghèo hay homeless, chắc họ cho là bọn này lười biếng. Tôi th́ không
bao giờ từ chối, gặp họ xin tôi đều cho v́ nghĩ rằng cực chẳng đă chứ ai
muốn làm cái nghề bị xúc phạm nặng nề đến nhân phẩm như thế, vả lại họ cũng
phải cần sống, cần được giúp đỡ. Mỗi lần cho tiền, đều được nghe họ cầu chúc
God bless you, cầu Chúa ban ơn phước cho ông, họ c̣n biết tin Thượng Đế,
chắc là những người tốt c̣n có lương tâm.
Tôi ngày càng được biết
nhiều hơn về cái thế giới của những người homeless. Có lần theo dơi chương
tŕnh trên TV được biết những chuyện thật ghê rợn của kiếp sống du mục này.
Hôm ấy họ nói về những người sống dưới đường hầm xe điện ngầm và đặt tên cho
bọn này là mole, chuột cống, v́ sống y như chuột. Họ phỏng vấn một một người
mole đă sống ở đường hầm bẩy năm, anh ta nói nhiều người tối ngủ say lăn ra
đường rầy bị xe điện cán chết.
Cách đây khoảng bốn, năm
năm lần đầu tiên tôi thấy cuộc đời của một người homeless được đưa lên trang
nhất của một tờ báo Mỹ tại địa phương, hôm ấy tôi vào chợ thực phẩm Mỹ mua
đồ ăn và tự nhiên chú ư đến bài báo. Đây là một vụ án mạng tại tỉnh Grand
Prairie ở gần đây, nạn nhân là một người đàn bà da trắng, 38 tuổi, homeless,
gái măi dâm bị đâm chết tại một nhà kho bỏ hoang gần đường Abram. Nạn nhân
từ nhiều năm nay sống vất vưởng trong khu vực này. Một cái chết thê thảm của
một người đàn bà đầu đường xó chợ, nghiện ngập, được coi như cặn bă xă hội,
nhưng kẻ nạn nhân khốn cùng ấy vẫn c̣n may mắn hơn hàng trăm ngh́n nạn nhân
khác ở cái xứ nghèo đói lạc hậu bên nước tôi v́ bà ta c̣n được nhắc tới
trong khi hàng ngh́n người khác cũng đă chết thê thảm như thế mà không được
ai biết tới.
Người ta đăng cả h́nh ảnh
của nạn nhân, khuôn mặt đầy phong sương nhưng vẫn c̣n giữ được những dáng
nét của một dân tộc văn minh. Đôi mắt trông mất hết vẻ tinh anh, đôi mắt
người đà bà đau khổ thật chẳng khác nào một vùng đất khô cằn như sỏi đá. Mái
tóc hung vàng chờm xuống trán, g̣ má cao, thoáng trông người ta cũng thấy
được bao nhiêu năm tháng ê chề chồng chất.
Đây là một bài báo dài,
người kư giả kể lể khá đầy đủ về lai lịch kẻ xấu số. V́ có lẽ đây là một vụ
án mạng và nhất là cuộc đời thật bi thảm của một con người tại một xứ sở văn
minh sung túc, cũng có thể họ coi đó là một trường hợp hy hữu. Một bài viết
rất khách quan nhưng không kém phần ư nghĩa về cuộc sống xă hội và định mệnh
con người.
Ông kư giả biết được cả tên
tuổi, lư lịch nạn nhân: Nàng sinh ra trong một gia đ́nh Mỹ trắng có cha mẹ
đàng hoàng, được đi học, rồi trưởng thành, có công ăn việc làm, có bạn
trai... rồi một mối t́nh chớm nở, nàng có chồng, hai con. Người kư giả nói
đó là điều lư tưởng của nhiều người Mỹ.
Rồi không hiểu v́ sao gia
đ́nh đổ vỡ, chuyện này tại Mỹ xảy ra như cơm bữa vậy. Chồng đem hai con đi
một nơi, vợ một nẻo, một hai năm sau bị đuổi ra khỏi nhà, không rơ lư do,
tôi chắc bà ta mất job không có tiền trả tiền nhà. Ở cái xứ tiền trao cháo
múc này, không có tiền là a lê hấp đi chỗ khác chơi! không như bên ḿnh thuê
nhà rồi chiếm nhà luôn.
Người đàn bà lang thang
ngoài hè phố, có lẽ nàng tưởng rằng chỉ sống bên lề đường vài tháng và một
ngày nào sẽ tạo dựng lại được mái ấm gia đ́nh, có lẽ nàng cũng nghĩ rằng
ḿnh sẽ được hưởng hạnh phúc của đời người. Nhưng đến một lúc nào con người
sẽ không c̣n khả năng để lái cuộc đời theo ư ḿnh và đành buông xuôi cho
định mệnh, có dè đâu nạn nhân ngày càng kéo dài cuộc đời vô gia cư, lâm vào
cảnh nghiện hút, rồi măi dâm, ăn mày để kiếm sống, và ngày càng lún sâu
trong vũng bùn lầy nhơ bẩn, và cứ mặc cho đời lạnh lùng trôi theo ḍng nước
mắt…
...Nạn nhân hay lui tới
trong mấy con đường ở phía tây thành phố từ bao lâu nay và rồi bị đâm chết
tại một nhà kho, hai nhát ở cổ, một nhát ở lưng, chắc cũng lại do phường cặn
bă xă hội gây nên và có lẽ người ta cũng chẳng cần điều tra cái chết của
những người cùng đinh vô tích sự.
Bà ta cũng đă từng có một
mái ấm gia đ́nh, có hạnh phúc lứa đôi nhưng . . .ngày ấy đă xa lắm rồi, cái
thời ấy nay c̣n đâu?
Nghe nói trước đó mấy năm
nạn nhân có gặp một bà cô, bà thím ǵ đấy, c̣n chồng con th́ biệt tăm biệt
tích. Tôi thường nghe nói điện ảnh Mỹ hết đề tài, họ quay lại những đề tài
cũ, đây cũng là một đề tài hiếm có thuộc loại drama bi thảm hiện thực, nhưng
điện ảnh Mỹ lại không chú ư đến những đề tài hiện thực xă hội như điện ảnh Ư
mà chỉ quay những phim hoạt động “action” như trinh thám, bắn giết.
Người đàn bà đă một thời là
con người tốt của xă hội, có gia đ́nh hạnh phúc, nay chết thê thảm, tứ cố vô
thân, trên không rễ dưới không chằng.
.. . Và rồi người kư giả lạnh lùng kết luận:
. . . BURNED BEYOND RECOGNIZATION
. . . Hỏa thiêu vô thừa nhận. .
Trọng Đạt
|